Medicijnen op maat

Als een medicijn niet in de handel is of niet beschikbaar, kan de apotheker het zelf bereiden. Of als het medicijn niet in de juiste sterkte of in de geschikte vorm beschikbaar is. Soms zijn er bijvoorbeeld wel tabletten van een medicijn beschikbaar, maar is er een zetpil nodig. Er zijn allerlei redenen om een medicijn op maat te maken.

Verkrijgbaarheid
Het medicijn is niet verkrijgbaar. Dat komt in verschillende situaties voor:

• doordat er een (tijdelijk) probleem is met de levering;
• doordat het niet meer gemaakt wordt door de fabrikant;
• doordat de medicijnfabrikant niet genoeg verdient aan het medicijn. Dit kan als artsen het medicijn maar weinig voorschrijven of als het bedoeld is voor een klacht of ziekte die weinig voorkomt. Het loont dan niet om het medicijn te blijven maken.

Sterkte
De gewenste sterkte is niet beschikbaar.

• De normale sterkte is te hoog. Vooral kinderen en ouderen kunnen afwijkende, lagere sterktes nodig hebben. Als bijvoorbeeld een baby in de couveuse een medicijn nodig heeft, moet de dosis heel nauwkeurig worden aangepast aan het lichaamsgewicht. Hiervoor is dan een andere sterkte van het medicijn nodig.
• De normale sterkte is te laag. Om voldoende van het medicijn binnen te krijgen, zou iemand dan erg veel tabletten moeten slikken. Dat is niet prettig.

Overgevoeligheid
De patiënt is overgevoelig voor een bestanddeel van het medicijn dat in de handel verkrijgbaar is.

• De basis van zalven en crèmes voor huidaandoeningen kan problemen opleveren.
• Sommige mensen verdragen de hulpstoffen in tabletten niet.

Toedieningsvorm
De toedieningsvorm is niet geschikt voor deze patiënt.

• De patiënt kan niet slikken en moet het medicijn in een andere vorm krijgen. In plaats van een tablet krijgt de patiënt het medicijn als zetpil, infuus of injectie.
• De patiënt kan een drankje makkelijker innemen dan tabletten. Dat komt veel voor bij kleine kinderen en (oudere) mensen met slikproblemen.

Houdbaarheid
Het medicijn is maar kort houdbaar. Voorbeelden daarvan zijn sommige oogdruppels, oordruppels of bepaalde zalven en crèmes.

Voor de producten van de farmaceutische industrie gelden strikte kwaliteitseisen: medicijnen moeten van hoge kwaliteit, veilig en werkzaam zijn. Natuurlijk moeten de apotheekbereidingen ook aan deze kwaliteitseisen voldoen.

Industrieel vervaardigde medicijnen
Bij een farmaceutisch bedrijf doet men veel onderzoek om te komen tot de beste samenstelling en de beste sterkte van een medicijn. Er zijn strenge controles op het productieproces. Elk medicijn wordt kritisch getoetst voordat het op de markt komt. Op die manier zijn de garanties voor de kwaliteit, de veiligheid en de werkzaamheid zo goed mogelijk gewaarborgd.

Volgens het Formularium
Als de apotheek zelf medicijnen bereidt, moeten deze ook voldoen aan de kwaliteitseisen. Om de kwaliteit te waarborgen, is voor veel door de apotheek gemaakte medicijnen een bereidingsrecept vastgesteld. Het 'receptenboek' van de apotheker heet Formularium der Nederlandse Apothekers (FNA). Een medicijn dat volgens de aanwijzingen uit het Formularium wordt bereid, voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen. Bovendien is er voor die medicijnen een bijsluiter beschikbaar. De bereidingswijzen in het FNA zijn getest door het Laboratorium der Nederlandse Apothekers (LNA). Bovendien worden er steekproeven gedaan om te controleren of deze zelfgemaakte medicijnen ook echt voldoen aan de gestelde eisen.

Standaardisering
Als een medicijn niet in het FNA voorkomt, maar wel regelmatig wordt voorgeschreven, kan de apotheek de bereiding van dit medicijn beschrijven. Dat bevordert een constante kwaliteit. Vaak ontstaat er een vorm van standaardisering als artsen in een gemeente of regio dezelfde medicijnen voorschrijven. Ook in een ziekenhuis kan men gestandaardiseerde bereidingswijzen ontwikkelen.

Het overgrote deel van de medicijnen is afkomstig van de farmaceutische industrie. Is het nodig een medicijn op maat te bereiden, dan kan een goede samenwerking tussen apothekers onderling en tussen de voorschrijvende arts en de apotheker helpen een goede kwaliteit te leveren.

Samenwerking tussen apotheken
Sommige apotheken specialiseren zich in het bereiden van medicijnen; dit zijn zogenoemde bereidingsapotheken. Zij bereiden de medicijnen voor andere apotheken en soms ook voor ziekenhuizen. Zo kunnen ze meer kennis en ervaring opbouwen. Daarmee is de vereiste kwaliteit van de apotheekbereidingen beter te handhaven.

Samenwerking tussen arts en apotheker
Vooral als het gaat om uitzonderlijke medicijnen moeten de voorschrijvende arts en de apotheker samen overleggen. Een voorbeeld is een medicijn waarvoor geen standaard bereidingswijze bekend is. Arts en apotheker moeten afwegen of het verantwoord is dit medicijn te bereiden. Er is weinig of geen ervaring mee en dat brengt risico's met zich mee. De apotheker maakt zulke bereidingen alleen als er echt geen andere mogelijkheid is. In een ziekenhuisapotheek bereidt men veel medicijnen op maat in nauw overleg met de artsen. Daar gaat het vaak om het bereiden van bijzondere medicijnen, zoals medicijnen tegen kanker en steriele infusen.