Vroeger maakten apothekers zelf veel medicijnen. Dit noemen we bereiden. Nu bereiden apothekers bijna niet meer. Tegenwoordig worden de meeste medicijnen namelijk gemaakt door de farmaceutische industrie. Toch maken apothekers nog steeds op kleine schaal zelf medicijnen. Dit kan nodig zijn als het benodigde medicijn niet in de handel is. Ofals het medicijn niet beschikbaar is in de juiste sterkte of de juiste vorm. Soms zijn er bijvoorbeeld wel tabletten van een medicijn beschikbaar, maar is er een zetpil nodig.
Als een medicijn niet in de handel is of niet beschikbaar, kan de apotheker het zelf bereiden. Of als het medicijn niet in de juiste sterkte of in de geschikte vorm beschikbaar is. Soms zijn er bijvoorbeeld wel tabletten van een medicijn beschikbaar, maar is er een zetpil nodig. Er zijn allerlei redenen om een medicijn op maat te maken.
Verkrijgbaarheid
Het medicijn is niet verkrijgbaar. Dat komt in verschillende situaties voor:
Sterkte
De gewenste sterkte is niet beschikbaar.
Overgevoeligheid
De patiënt is overgevoelig voor een bestanddeel van het medicijn dat in de handel verkrijgbaar is.
Toedieningsvorm
De toedieningsvorm is niet geschikt voor deze patiënt.
Houdbaarheid
Het medicijn is maar kort houdbaar. Voorbeelden daarvan zijn sommige oogdruppels, oordruppels of bepaalde zalven en crèmes.
Voor de producten van de farmaceutische industrie gelden strikte kwaliteitseisen: medicijnen moeten van hoge kwaliteit, veilig en werkzaam zijn. Natuurlijk moeten de apotheekbereidingen ook aan deze kwaliteitseisen voldoen.
Industrieel vervaardigde medicijnen
Bij een farmaceutisch bedrijf doet men veel onderzoek om te komen tot de beste samenstelling en de beste sterkte van een medicijn. Er zijn strenge controles op het productieproces. Elk medicijn wordt kritisch getoetst voordat het op de markt komt. Op die manier zijn de garanties voor de kwaliteit, de veiligheid en de werkzaamheid zo goed mogelijk gewaarborgd.
Volgens het Formularium
Als de apotheek zelf medicijnen bereidt, moeten deze ook voldoen aan de kwaliteitseisen. Om de kwaliteit te waarborgen, is voor veel door de apotheek gemaakte medicijnen een bereidingsrecept vastgesteld. Het 'receptenboek' van de apotheker heet Formularium der Nederlandse Apothekers (FNA). Een medicijn dat volgens de aanwijzingen uit het Formularium wordt bereid, voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen. Bovendien is er voor die medicijnen een bijsluiter beschikbaar. De bereidingswijzen in het FNA zijn getest door het Laboratorium der Nederlandse Apothekers (LNA). Bovendien worden er steekproeven gedaan om te controleren of deze zelfgemaakte medicijnen ook echt voldoen aan de gestelde eisen.
Standaardisering
Als een medicijn niet in het FNA voorkomt, maar wel regelmatig wordt voorgeschreven, kan de apotheek de bereiding van dit medicijn beschrijven. Dat bevordert een constante kwaliteit. Vaak ontstaat er een vorm van standaardisering als artsen in een gemeente of regio dezelfde medicijnen voorschrijven. Ook in een ziekenhuis kan men gestandaardiseerde bereidingswijzen ontwikkelen.
Het overgrote deel van de medicijnen is afkomstig van de farmaceutische industrie. Is het nodig een medicijn op maat te bereiden, dan kan een goede samenwerking tussen apothekers onderling en tussen de voorschrijvende arts en de apotheker helpen een goede kwaliteit te leveren.
Samenwerking tussen apotheken
Sommige apotheken specialiseren zich in het bereiden van medicijnen; dit zijn zogenoemde bereidingsapotheken. Zij bereiden de medicijnen voor andere apotheken en soms ook voor ziekenhuizen. Zo kunnen ze meer kennis en ervaring opbouwen. Daarmee is de vereiste kwaliteit van de apotheekbereidingen beter te handhaven.
Samenwerking tussen arts en apotheker
Vooral als het gaat om uitzonderlijke medicijnen moeten de voorschrijvende arts en de apotheker samen overleggen. Een voorbeeld is een medicijn waarvoor geen standaard bereidingswijze bekend is. Arts en apotheker moeten afwegen of het verantwoord is dit medicijn te bereiden. Er is weinig of geen ervaring mee en dat brengt risico's met zich mee. De apotheker maakt zulke bereidingen alleen als er echt geen andere mogelijkheid is. In een ziekenhuisapotheek bereidt men veel medicijnen op maat in nauw overleg met de artsen. Daar gaat het vaak om het bereiden van bijzondere medicijnen, zoals medicijnen tegen kanker en steriele infusen.
Laatst bijgewerkt op 02-09-2020