Belangrijk om te weten over allopurinol

Allopurinol vermindert de hoeveelheid urinezuur in het bloed. Door te veel urinezuur ontstaan kristallen in gewrichten (jicht) en nieren (nierstenen). Ook kunnen er knobbels onder de huid ontstaan.
Om jicht en nierstenen te voorkomen. Ook bij mensen met kanker of stofwisselingsziekten die te veel urinezuur in het bloed hebben.
U merkt het effect niet direct. Maar binnen enkele weken tot maanden heeft u minder kans op jichtaanvallen, verkleinen de knobbels onder de huid en zullen nierstenen minder snel groeien of ontstaan. Uw arts zal de hoeveelheid urinezuur in uw bloed regelmatig meten.
De eerste weken kunt u juist extra jichtaanvallen krijgen. Daarom schrijven artsen soms de eerste tijd ook een medicijn voor tegen gewrichtsontstekingen.
Bijwerkingen in het begin: misselijkheid en braken. U heeft hier minder last van als u allopurinol tijdens of vlak na het eten inneemt, of met wat voedsel.
Verder huiduitslag en overgevoeligheid. Waarschuw direct een arts bij benauwdheid, blaren op de huid en slijmvliezen of zwelling in het gezicht.

Wat doet allopurinol en waarbij gebruik ik het?

Allopurinol voorkomt dat het lichaam purine verandert in urinezuur. Purine komt voor in bepaalde voedingsmiddelen, maar het lichaam maakt het ook zelf aan. Hierdoor verlaagt allopurinol de hoeveelheid urinezuur in het bloed.

Artsen schrijven allopurinol voor bij jicht, nierstenen, nierziekten en bij kanker. Verder wordt het ook gebruikt bij enkele stofwisselingsziekten, waarbij te veel urinezuur wordt gemaakt.

Jicht

Jicht is een gewrichtsontsteking. Meestal van de grote teen, soms van andere gewrichten in de voet, enkel, knie, of pols.
Het gewricht is rood, gezwollen, warm en erg pijnlijk, vooral bij bewegen. De ontsteking komt meestal plotseling opzetten.
Soms zijn er ook onderhuidse knobbels.

Oorzaak
De aandoening ontstaat als urinezuur 'neerslaat' in het gewricht in de vorm van kristallen. Dit kan gebeuren als u te veel urinezuur in het bloed heeft. De kristallen veroorzaken de ontsteking en de pijn. Het urinezuur kan zich ook onder de huid verzamelen. Dit veroorzaakt de knobbels.

Er zijn veel factoren waarvan men vermoedt dat ze een teveel aan urinezuur kunnen veroorzaken. Bijvoorbeeld sommige voedingsmiddelen, zoals vette vis, mosselen, orgaanvlees, gistrijke producten zoals Marmite, alcoholische dranken en frisdranken.
Ook denkt men dat sommige medicijnen, zoals plaspillen, de hoeveelheid urinezuur kunnen verhogen. Vertel uw apotheek dat u aanleg voor jicht heeft. De apotheek kan er dan op letten dat u niet zonder meer een medicijn krijgt dat een jichtaanval kan uitlokken.
Vooral mensen met een hart- en vaatziekte hebben kans op jichtaanvallen. Hoe dat komt is nog onbekend.

Behandeling
Bij een aanval van jicht kan de arts een ontstekingsremmende pijnstiller voorschrijven, zoals ibuprofen, een korte kuur met een bijnierschorshormoon, zoals prednisolon, of colchicine.

De ontsteking geneest binnen 1 tot 3 weken.
Sommige mensen krijgen na een tijdje weer een nieuwe aanval. U kunt proberen nieuwe aanvallen te voorkomen door veel te drinken, zo'n 2 tot 3 liter per dag. Dit verlaagt de hoeveelheid urinezuur in het bloed.

Heeft u meer dan 2 jichtaanvallen per jaar, of heeft u onderhuidse knobbels met urinezuur, dan kan de arts u allopurinol voorschrijven.
In het begin kunnen deze medicijnen juist een jichtaanval veroorzaken. Voordat u ermee begint, kan de arts u daarom een ontstekingsremmende pijnstiller of colchicine voorschrijven. Deze medicijnen voorkomen een jichtaanval.

Effect
Allopurinol voorkomt dat het lichaam purine verandert in urinezuur Hierdoor vermindert in de loop van enkele weken de hoeveelheid urinezuur in het bloed.
De urinezuur-kristallen lossen hierdoor geleidelijk op. Het kan een paar maanden duren voor u merkt dat de jichtaanvallen afnemen. Onderhuidse knobbels verdwijnen na een half jaar tot één jaar.

Het effect merkt u dus niet meteen. Toch is het belangrijk om dit medicijn elke dag in te nemen. Alleen dan kan allopurinol de hoeveelheid urinezuur laag houden.

Lees meer over jicht

Nierstenen

Oorzaak en verschijnselen
Wanneer bepaalde stoffen in de urine niet volledig oplossen, kunnen ze neerslaan. Deze neerslag kan aangroeien tot `stenen` en dan de binnenkant van de blaas en urinewegen irriteren. Soms raakt een niersteen los en komt het in de urineleider terecht. Dan ontstaat een pijnaanval in de zij of rug. Zo`n aanval van pijn heet een niersteenkoliek. De pijn is vaak zo hevig dat u ook misselijkheid bent en moet braken. Meestal komt een niersteen binnen enkele dagen vanuit de urineleider in de blaas terecht, waarna u de steen uitplast. Ook dit is vaak pijnlijk.

Behandeling
De behandeling is er voornamelijk op gericht aangroei van nieuwe nierstenen te voorkomen. Het belangrijkste hierin is om per dag voldoende urine te produceren, door minstens twee liter vocht te drinken. Bij meer urine zullen stoffen namelijk minder snel neerslaan en worden dus minder stenen gevormd. Als dit niet voldoende helpt, worden de stenen vaak in het ziekenhuis vergruisd.

De arts probeert soms met medicijnen de aangroei van nieuwe nierstenen te voorkomen. Het is afhankelijk van de samenstelling van de nierstenen welke medicijnen daarvoor geschikt zijn. Bestaat de niersteen voor een deel uit urinezuur dan kan allopurinol effect hebben.

Effect
Allopurinol vorkomt dat het lichaam purine omzet in urinezuur en verlaagt zo de hoeveelheid urinezuur in het bloed.
Het duurt enkele weken tot maanden voor er hierdoor minder nierstenen ontstaan.

Lees meer over nierstenen

Nierziekten

Allopurinol wordt gebruikt bij uraatnefropathie. Bij deze aandoening is sprake van urinezuur-kristallen die de nieren beschadigen.

Werking: zie hierboven bij Nierstenen

Lees meer over nierziekten

Kanker

Allopurinol wordt gebruikt tegen een te grote hoeveelheid urinezuur in het bloed. Dit kan ontstaan als bijwerking van chemotherapie en als bijverschijnsel van sommige vormen van kanker.

Een te veel aan urinezuur kan jicht geven, maar ook andere verschijnselen , zoals nierstenen.

Oorzaak
Urinezuur wordt gevormd uit purine. Purine komt voor in eiwitten en in het erfelijk materiaal in de cel: het DNA. Sommige vormen van kanker veroorzaken een verhoogde hoeveelheid purine in het bloed. Ook bij de behandeling van kanker ontstaan eiwitrijke afbraakproducten met purine in het lichaam.

Behandeling
De nadelige effecten van een te veel aan urinezuur kunnen worden voorkomen door gebruik van allopurinol. Allopurinol verhindert de omzetting van purine in urinezuur.

Lees meer over kanker

Stofwisselingsziekte

Allopurinol wordt gebruikt bij verschillende zeldzame stofwisselingsziekten, zoals het syndroom van Lesch-Nyhan en de ziekte van Von Gierke.

Bij deze erfelijke aandoeningen ontstaat, onder andere, te veel urinezuur in het lichaam. Dit heeft schadelijke gevolgen op meerdere lichaamsfuncties.

Lees meer over stofwisselingsziekte

Wat zijn mogelijke bijwerkingen?

Behalve het gewenste effect kan dit medicijn bijwerkingen geven.

De belangrijkste bijwerkingen zijn de volgende.

Zelden (bij 1 tot 10 op de 100 mensen)

In het begin van de behandeling kan dit medicijn een jichtaanval uitlokken.
Krijgt u tijdens het gebruik van allopurinol een jichtaanval? Dan moet u allopurinol gewoon door blijven gebruiken. Raadpleeg dan wel uw arts. Uw arts zal u een medicijn voorschrijven tegen de aanval zelf.
Gebruikt u het juist om jichtaanvallen te voorkomen? Dan kan uw arts u van te voren een medicijn tegen gewrichtsontstekingen voorschrijven, zoals een NSAID-pijnstiller of colchicine. Na enkele dagen kunt u beginnen met allopurinol.
Huiduitslag. Neem contact op met uw arts bij huiduitslag. Meestal is dit onschuldig, maar er kan sprake zijn van overgevoeligheid voor allopurinol. Als er sprake is van allergie, mag u dit medicijn niet meer gebruiken. Als het geen ernstige overgevoeligheid is, kan u de behandeling weer starten met een lagere dosering.

Zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen)

Misselijkheid, braken en diarree. Dit vermindert meestal als u na enkele dagen gewend bent geraakt aan het medicijn. U kunt misselijkheid voorkomen door het medicijn tijdens of na het eten in te nemen.

Overgevoeligheid voor allopurinol. U kunt dit merken aan jeukende, bobbelige, soms schilferige, huiduitslag.
In zeer zeldzame gevallen ontstaat een zeer ernstige overgevoeligheid. Dit kan verschijnselen hebben zoals benauwdheid, zwellingen in het gezicht, flauwvallen, koorts, gewrichtspijn of blaren op de huid en in de mond.
Raadpleeg in alle gevallen uw arts. Blijkt u overgevoelig, dan mag u dit medicijn in de toekomst niet meer gebruiken. Geef daarom aan de apotheker door dat u overgevoelig bent voor allopurinol. Het apotheekteam kan er op letten dat u dit medicijn niet opnieuw krijgt.
Haaruitval en haarverkleuring.
Bloedafwijkingen. Krijgt u plotseling onverklaarbare koorts, keelpijn, blauwe plekken of bloedingen? Waarschuw meteen uw arts.
Leverontsteking (hepatitis) of andere leveraandoeningen. Dit merkt u aan misselijkheid, braken, buikpijn, spierzwakte, een gele kleur van oogwit en huid (geelzucht), donkere urine en een bleke ontlasting. Raadpleeg onmiddellijk uw arts bij deze verschijnselen. Mensen die al een leveraandoening hebben, moeten extra goed worden gecontroleerd.
Nierstenen. Dit geeft pijn bij plassen, hevige pijnaanvallen in de zij of rug (niersteenkolieken). Het kan ook ontstaan als nierstenen door de allopurinol minder groot worden en loskomen.
Drink veel als u dit medicijn gebruikt, 2 tot 3 liter per dag.
Verschijnselen van diabetes (suikerziekte). U merkt dit aan veel dorst, veel moeten plassen en moeheid. Raadpleeg bij deze verschijnselen uw arts.
Problemen met zien. Neem contact op met uw arts als u slecht of wazig ziet.
Tintelend of doof gevoel in vooral in handen of voeten. Waarschuw in dat geval uw arts. Ook duizeligheid of slaperigheid kan optreden.
Bij mannen: erectiestoornis, vorming van borsten, verminderde vruchtbaarheid.

Raadpleeg uw arts als u te veel last heeft van één van de bovengenoemde bijwerkingen of als u andere bijwerkingen ervaart waar u zich zorgen over maakt.

Heeft u last van een bijwerking? Meld dit dan bij het bijwerkingencentrum lareb. Hier worden alle meldingen over bijwerkingen van medicijnen in Nederland verzameld. Ik wil een bijwerking melden

Uitleg frequenties

Regelmatig : bij meer dan 30 op de 100 mensen
Soms : bij 10 tot 30 op de 100 mensen
Zelden : bij 1 tot 10 op de 100 mensen
Zeer zelden : bij minder dan 1 op de 100 mensen

Hoe gebruik ik dit medicijn?

Kijk voor de juiste dosering op het etiket van de apotheek.

Hoe?

Tabletten: innemen met een half glas water.
Infuus: dit wordt gegeven door een arts of verpleegkundige.

Advies bij tabletten en infuus: drink veel tijdens de behandeling (2 tot 3 liter vocht per dag).

Wanneer?

Neem de tabletten tijdens of vlak na het eten in. Dan heeft u minder kans op maagklachten.
Neem de tablet elke dag in op hetzelfde tijdstip, dan vergeet u minder snel een dosis.
Om nieuwe jichtaanvallen te voorkomen: meestal adviseert de arts om na een aanval enkele weken te wachten voor u begint met dit medicijn. Allopurinol kan namelijk in het begin van de behandeling juist een jichtaanval verergeren of weer oproepen. Daarna voorkomt het aanvallen.
Bij chemotherapie, om te voorkomen dat er door de behandeling te veel urinezuur in het bloed komt: begin 3 dagen voor de chemotherapie.

Hoe lang?

Jicht: het kan enkele maanden duren voor u merkt dat minder jichtaanvallen optreden. De arts zal regelmatig uw bloed controleren op hoeveelheid urinezuur.
Had u vaak last van jichtaanvallen of nierstenen? Meestal kunt u dit medicijn levenslang gebruiken.
Als het verhoogde urinezuurgehalte door medicijngebruik komt of door een ziekte, is de duur van het gebruik hiervan afhankelijk.

Wat moet ik doen als ik een dosis ben vergeten?

Het is belangrijk dit middel consequent in te nemen. Mocht u toch een dosis vergeten zijn.

U gebruikt allopurinol 1 keer per dag: duurt het nog meer dan 8 uur voor u de volgende dosis normaal inneemt? Neem de vergeten dosis dan alsnog in. Duurt het nog minder dan 8 uur? Sla de vergeten dosis dan over.
U gebruikt allopurinol 2 keer per dag: duurt het nog meer dan 4 uur voor u de volgende dosis normaal inneemt? Neem de vergeten dosis dan alsnog in. Duurt het nog minder dan 4 uur? Sla de vergeten dosis dan over.
Als u dit middel 3 keer per dag gebruikt: duurt het nog meer dan 2 uur voor u de volgende dosis normaal inneemt? Neem de vergeten dosis dan alsnog in. Duurt het nog minder dan 2 uur? Sla de vergeten dosis dan over.

Kan ik met dit medicijn autorijden, alcohol drinken en alles eten of drinken?

autorijden?
Bij dit medicijn zijn hiervoor geen beperkingen.

alcohol drinken?
Dranken met alcohol (vooral bier) lijken de hoeveelheid urinezuur in het bloed te verhogen. Hierdoor heeft u een grotere kans op een jichtaanval of nierstenen. Gebruik daarom weinig of geen alcohol, maar drink wel veel water (2 tot 3 liter per dag).

alles eten?
Bij dit medicijn zijn hiervoor geen beperkingen.

Mag ik allopurinol gebruiken met andere medicijnen?

Dit middel heeft wisselwerkingen met andere medicijnen. In de tekst hieronder staan alleen de werkzame stoffen van deze medicijnen, dus niet de merknamen. Of uw medicijn een van die werkzame stoffen bevat, kunt u nagaan in uw bijsluiter onder het kopje 'samenstelling'.

De medicijnen waarmee de belangrijkste wisselwerkingen optreden, zijn de volgende.

De antistollingsmiddelen acenocoumarol en fenprocoumon. Allopurinol kan de werking van het antistollingsmiddel versterken. Uw apotheek zal meteen dezelfde of de volgende dag aan de trombosedienst doorgeven dat u allopurinol gebruikt. Vertel ook zelf de trombosedienst wanneer u begint of als u stopt met allopurinol of als de dosering verandert. Uw stolling moet dan extra worden gemeten.
Azathioprine, een afweeronderdukker onder andere gebruikt bij reuma, chronische darmontstekingen en orgaantransplantaties. Allopurinol versterkt het effect van azathioprine. De bijwerkingen van azathioprine kunnen daardoor toenemen. Raadpleeg uw arts. Deze zal u mogelijk een ander medicijn voorschrijven of zal de dosering van azathioprine aanpassen en uw bloed vaker controleren. Bij chronische darmziekten combineert de arts deze medicijnen soms bewust voor een beter effect.
De medicijnen gebruikt bij kanker (leukemie), mercaptopurine en tioguanine. Allopurinol versterkt het effect van deze medicijnen. De bijwerkingen kunnen daardoor toenemen. Raadpleeg uw arts. Deze zal u mogelijk een ander medicijn voorschrijven. Als dat niet mogelijk is, zal uw arts uw bloed vaker controleren. Mogelijk verlaagt uw arts de dosering mercaptopurine. Waarschuw uw arts als u keelpijn en koorts krijgt.
Bendamustine, een medicijn gebruikt bij kanker. U heeft iets meer kans op een ernstige overgevoeligheidsreactie. Mogelijk is een ander medicijn geschikter. Overleg hierover met uw arts.
Theofylline, een medicijn gebruikt bij astma en COPD. Allopurinol versterkt het effect van dit theofylline. De bijwerkingen kunnen daardoor toenemen. Overleg met uw arts. Meestal mag u de combinatie niet gebruiken. Eventueel kan de arts de dosering theofylline aanpassen. Gebruikt u de combinatie wel? Raadpleeg uw arts als u last krijgt van maagklachten, hartkloppingen, spiertrekkingen, opwinding en trillen.
Sommige medicijnen tegen hiv. Vraag aan uw apotheker om welke medicijnen dit gaat.

Twijfelt u eraan of een van de bovenstaande wisselwerkingen voor u van belang is? Neem dan contact op met uw apotheker of arts.

Mag ik dit medicijn gebruiken als ik zwanger ben, wil worden of borstvoeding geef?

Zwangerschap
Overleg met uw arts. U kunt dit medicijn beter NIET gebruiken als u zwanger bent of binnenkort wilt worden. Over het gebruik van dit middel tijdens de zwangerschap is nog te weinig bekend. Wel zijn bij de (weinige) vrouwen die dit medicijn in de eerste 3 maanden van de zwangerschap gebruikten, aangeboren afwijkingen bij de baby gezien. Mogelijk kunt u (tijdelijk) overstappen op een ander medicijn. Meld het aan uw arts en apotheker zodra u zwanger bent, of binnenkort wilt worden.

Borstvoeding
Wilt u borstvoeding geven, overleg dan met uw arts. Dit medicijn komt in de moedermelk terecht. Het is niet bekend of dit schadelijk is voor de baby.

Gebruikt u medicijnen op recept of die u zonder recept koopt? Wilt u helpen om de kennis over medicijngebruik tijdens zwangerschap en borstvoeding te vergroten? Meld dan uw ervaring bij pREGnant.

Mag ik dit medicijn gebruiken als de werking van mijn nieren of lever minder is?

Nieren

Werken uw nieren minder goed? Overleg dan met uw apotheker. Het kan zijn dat de dosering van uw medicijn aangepast moet worden.

Dialyseert u? Overleg dan met uw apotheker. Het kan zijn dat aanpassing van uw medicijngebruik nodig is. Bijvoorbeeld:

een andere dosering;
een andere dag of ander tijdstip waarop u uw medicijn moet innemen;
een ander medicijn.

Lever

Het is niet bekend of mensen met levercirrose dit medicijn veilig kunnen gebruiken.

Voor meer algemene informatie kunt u het thema “Verminderde nierfunctie en medicijnen” lezen. In dit thema leest u bijvoorbeeld wat de invloed van een verminderde nierfunctie is op uw medicijnen. En leest u hoe uw apotheker u kan helpen bij veilig medicijngebruik als uw nieren niet goed werken.

Mag ik zomaar met dit medicijn stoppen?

U kunt op elk moment in één keer met het gebruik van dit medicijn stoppen. De hoeveelheid urinezuur kan dan wel weer omhooggaan en opnieuw een jichtaanval of nierstenen veroorzaken. Stop dus alleen in overleg met uw arts.

Onder welke namen is allopurinol verkrijgbaar?

De werkzame stof allopurinol zit in de volgende producten:

Zyloric Allopurinol Acepurin

Heb ik een recept nodig?

Allopurinol is sinds 1967 internationaal op de markt. Het is op recept verkrijgbaar in tabletten onder de merknaam Zyloric en als het merkloze Allopurinol, en als infuus onder de merknaam Acepurin.

Wilt u meer weten over de prijs en vergoeding van uw medicijn? Lees dan verder in het thema: Medicijnprijzen en vergoedingen.

Allopurinol